Trabzon Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen "Tarihî Mezar Taşlarının Temizlenmesi, Bakımı ve Dijital Kayıt Altına Alınması" projesi sayesinde şehir genelindeki tarihî mezar taşları karekodla dijital kayıt altına alınıyor.

Trabzon Büyükşehir Belediyesinin resmi internet sitesinde yer alan Mezarlık Bilgi Sistemi üzerinden "Tarihi mezarlar" adıyla oluşturulan özel bölümde, mezar taşlarına ait bilgiler aşamalı olarak sisteme işleniyor. Çalışmaların önemli bir ayağını da karekod uygulaması oluşturuyor. Mezar taşlarına zarar vermeyecek şekilde yerleştirilen karekodlar sayesinde, vatandaşlar ve akademisyenler mezar ziyaretleri sırasında karekodu okutarak ilgili mezar taşı hakkında hazırlanmış tüm bilgilere anında ulaşabilecek.

Trabzon'un Fatih Sultan Mehmet Han tarafından fethinin ardından önemli bir merkez haline geldiğini, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman ve birçok devlet adamının burada yetişmiş olması nedeniyle çok sayıda tarihi mezar taşını barındırdığını ifade eden Trabzon Büyükşehir Mezarlıklar Daire Başkanı Köksal Saral, bu doğrultuda tarihi mezarları koruma altına aldıklarını söyledi. Saral, bu tarihi mezarlardan birinin Tavanlı Cami Haziresi Mezarlığı olduğunu ifade ederek "Burada toplamda yaklaşık 170 tarihi mezar taşı bulunmaktadır. Burada miladi 1651 yılına ait bir mezar taşına rastladık. Daha eski taşların da bulunabileceğine dair kanaatimiz var. Ayrıca önemli devlet adamlarının mezar taşları da tespit edildi. Trabzon Büyükşehir Belediyesinin ana sayfasında bulunan "Mezarlık Bilgi Sistemi" üzerinden mezarlarla ilgili bilgiler erişilebilir durumdadır. Tarihi mezarların bu sisteme aktarılması için bir çalışma yapılmaktadır. Okunan taşlarla ilgili olarak ayrıca karekod çalışması yürütülüyor. Taşlara zarar vermeyecek şekilde yerleştirilen karekodlar sayesinde, vatandaşlar veya akademik araştırma yapanlar, ziyaret sırasında karekodu okuttuklarında o mezar taşı hakkında hazırlanan bilgilere doğrudan sistem üzerinden ulaşabilecektir" dedi.

"Bu taşlar kaybolsa bile kayıtları sistemde bulunacak ve akademisyenler bu bilgilere ulaşabilecek"

Sistemin iki yıl önce kurulduğunu belirten Saral, "Bu sistem yaklaşık iki yıl önce kurulmuştur. Trabzon, köklü bir tarihe sahiptir. Fatih Sultan Mehmet Han'ın İstanbul'un fethinden sonra Trabzon'u fethetmesiyle bu bölgenin önemi artmış, ardından Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman gibi padişahlar burada yetişmiştir. Bununla birlikte pek çok devlet adamının da bölgede bulunduğu bilinmektedir. Buradaki tarihi mezar taşlarının da bu kişilere ilişkin izler taşıdığı düşünülmektedir. Bugüne kadar çalışmalar daha çok merkez ölçeğinde yapılmıştı; biz ise bunu Trabzon'un tüm ilçelerine, mahallelerine ve köylerine yaymayı hedefledik ve çalışmalarımızı bu doğrultuda sürdürüyoruz. Amacımız, Trabzon'un tüm mahallelerinde tarihi mezar taşlarının konumlarını almak, fotoğraflarını çekmek ve sisteme yerleştirmektir. Böylece tarihimiz ve kültürümüz açısından önemli olan bu taşlar kaybolsa bile kayıtları sistemde bulunacak ve akademisyenler bu bilgilere ulaşabilecektir. Bu oldukça yoğun emek gerektiren bir çalışmadır" diye konuştu.

Padişahın huzuruna destursuz girenler...

Yapılan çalışmalarda mezarlardan bazılarının Peygamber Efendimizin torunları ile ilgilenen Nakibü'l Eşraflar'a ait olduğunun belirlendiğini kaydeden Saral, "Nakibü'l Eşraflar padişahın huzuruna destursuz girenlerdir. Şu ana kadar 4 adet Nakibü'l Eşraf mezar taşı belirledik. Nakibü'l Eşraf, Osmanlı Devleti içinde önemli bir konuma sahip, padişahın huzuruna destursuz girebilen bir vezir, bir bakan ya da bir vali düzeyindeki kişidir" şeklinde konuştu.

"Bu proje sayesinde tarihimiz kayıt altına alınmış olacak" diyen Saral "Mezar taşları bizim için çok değerli; çünkü üzerlerindeki manzumeler o döneme dair bilgiler verebiliyor. Şu ana kadar Trabzonlu şair ve yazar İbrahim Cudi Bey'in şiir yazdığı 21 mezar taşını tespit ettik. Bu bulgunun önemli bir ışık tutacağını düşünüyoruz. Şu ana kadar toplam bin 342 mezar taşını dijitalleştirerek sisteme ekledik. Çalışma yürüttüğümüz mezarlık sayısı 10-12 civarında. Trabzon'da resmi mezarlık sayısı yaklaşık 4 bindir; bunun dışındaki mezarlıklar da hesaba katıldığında toplam sayı 20-50 bin arasına çıkabilir. Dolayısıyla bu uzun soluklu ve devam ettirilmesi gereken bir çalışmadır. Sistem de buna göre tasarlanmıştır. Mezar taşlarının yapısından, o kişinin mesleğini anlamak mümkündür. Örneğin başındaki kavuk paşa olduğunu, kavuğun şekline göre âlim, hoca veya asker olduğunu gösterir. Bunların tamamını dijital ortama aktararak kayıt altına alacağız ve kaybolmalarının önüne geçeceğiz" ifadelerini kullandı.

Trabzon Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Dairesi Başkanlığında görev yapan Halil Acer, silinmiş eserleri okunaklı hale getirmeye çalıştıklarını da belirterek "Burada, Osmanlı döneminden kalan ve yazıları silinmiş eserlerin metinlerini tebeşirle üzerinden geçerek okunaklı hale getiriyoruz. Okuduğumuz bu metinleri belediyemizin internet sitesine yükleyip üzerlerine karekod ekleyerek araştırmacılar için bir çalışma zemini oluşturmaya çalışıyoruz. Buradaki yazılar, sanılanın aksine Arapça ya da Farsça değildir; metinler Osmanlı Türkçesidir. Sadece içinde Arapça ve Farsça unsurlar bulunur. Yazılanlar, dönemin günlük konuşma diline yakın ifadelerdir. Aralarında 1170'li yıllara ait eserler de bulunuyor" dedi.