Rutin kan testlerinde sıklıkla bakılan parametrelerden biri olan trigliseridler, kalp ve damar hastalıkları başta olmak üzere birçok hastalığın ortaya çıkışında etkili olabilmektedir. Vücuttaki endokrin sistemin çalışma düzeninin sağlanması gibi çeşitli alanlarda görevlere sahip olan trigliseridler, kandaki düzeyleri arttıkça damar çeperlerinde tehlike arz eden oluşumları da beraberinde getirir. Bu nedenle, kandaki trigliserid düzeyinin belirli aralıklar dahilinde olması gerekir. Kan trigliserid düzeyinin olması gereken aralıkların altına düşmesi durumu trigliserid düşüklüğü, aşırı yükselmesi ise trigliserid yüksekliği olarak adlandırılır. Her iki durum da sağlık açısından olumsuz etkilere yol açabilir.
Genellikle kalp sağlığına ilişkin risklerin tespit edilmesi amacıyla tansiyon ve kolesterol seviyeleri ile birlikte araştırılan bir diğer faktör de trigliserid düzeyleridir. Trigliserid ne demek sorusuna yanıt arayanlar için en kısa tanım, kanda bulunan bir lipid (yağ) türü olmasıdır. Besinlerle alınan ve anlık olarak kullanımına ihtiyaç duyulmayan yağlar, vücutta trigliserid formunda depolanmaktadır. Bu depolar, yağ dokusu (adipoz doku) içerisinde yer alır. Öğün araları, spor gibi fazla enerji gerektiren aktiviteler, uzun süreli açlık veya hormon üretimi gibi ihtiyaç durumlarında ise bu depolarda bulunan trigliseridler kullanılır. Besinlerle birlikte vücuda alınan enerjinin uzun süre boyunca vücutta harcanan enerjiden daha yüksek seyretmesi, özellikle karbonhidrat ve yağ içeriği yüksek besinlerin sıklıkla tüketiliyor olması gibi nedenlere bağlı olarak kandaki trigliserid seviyeleri yükselebilir. Bu durum hipertrigliseridemi olarak da adlandırılır.
Kan lipidlerinin araştırılmasına yönelik yapılan kan testlerinde total kolesterol, LDL, HDL, VLDL gibi lipidlere ek olarak trigliserid düzeyleri de incelenir. En doğru sonucun elde edilebilmesi için kan örneğinin alınmasından önceki 12 saatlik süreç boyunca aç olunmalıdır. Trigliserid kaç olmalı sorusunun yanıtına gelecek olursak; sağlıklı bir yetişkin bireyde olması gereken kan trigliserid düzeyi 150 mg/dL'nin altıdır. 150-199 mg/dL aralığındaki değerler sınırda yüksek, 200-499 mg/dL aralığındaki değerler yüksek, 500 mg/dL'nin üzeri ise çok yüksek trigliserid seviyelerini işaret eder.
Trigliserid yüksekliği nedir?
Kandaki trigliserid düzeyinin 150 mg/dL'nin üzerinde bulunması, trigliserid yüksekliği (hipertrigliseridemi) olarak adlandırılır. Yüksek trigliserid düzeyleri kalp hastalıklarının gelişiminde birinci derece risk faktörü olarak değerlendirildiğinden mutlaka kontrol altına alınmalıdır. Uzun süre boyunca yüksek olarak seyreden trigliserid düzeylerinden kaynaklı olarak arter duvarlarında sertleşme sorunu ortaya çıkar ve bu durum damar sertliği (aterosklerozis) olarak adlandırılan hastalığa neden olur. Damar sertliği; kronik kalp hastalıkları, kalp krizi ve felç durumlarının en önemli nedenlerinden bir tanesidir. Buna ek olarak pankreas enfeksiyonlarının (akut pankreatit) gelişiminde de yüksek trigliserid seviyelerinin etkili olabildiği bilinmektedir.
Kan trigliserid düzeyi 150-199 mg/dL aralığında, bir diğer deyişle sınırda yüksek olan hastalarda bu durum kısa süreli bir düzensiz beslenme sorunundan kaynaklı olabilir. Bu durum sağlıklı beslenme ilkelerine uyum sağlanarak kolaylıkla çözülebilmektedir. Fakat diyete rağmen uzun süre boyunca trigliserid seviyelerinin normal aralıklara indirgenememesi durumunda kalp hastalıklarının gelişiminin önlenebilmesi adına ilaç tedavisi gerekli olabilir.
Trigliserid yüksekliği belirtileri nelerdir?
Trigliserid yüksekliği, uzun süre boyunca devam etmediği veya çok ileri düzeyde olmadığı müddetçe genellikle belirti vermez. Fakat kandaki değerinin 500 mg/dL'nin üzerine çıkması durumunda birtakım ciddi belirtiler ile kendini gösterebilir. Bunlardan en yaygın olarak görülenleri şunlardır:
Pankreas iltihabı (pankreatit)
Baş ağrısı
Yorgunluk hissi
Dirsek ve diz eklemlerinde nodül oluşumu
Bu belirtiler kan trigliserid düzeylerinde aşırı yükselme söz konusu olan bireylerde görülen semptomlardır. Hastalığın bu seviyeye kadar ilerlemesi durumunda kalp hastalıkları ve birtakım farklı ciddi sağlık sorunlarının gelişimi kaçınılmaz hale gelir. Bu durumların önüne geçilebilmesi adına trigliserid, kolesterol ve diğer kan lipidleri 6 ayda bir yapılacak rutin kan testleri ile düzenli olarak değerlendirilmeli, ileri yaştaki bireylerde kontrol aralığı daha kısa tutulmalıdır.
Trigliserid yüksekliği nedenleri nelerdir?
Karaciğer, kalp ve pankreasa ilişkin hastalıklar üzerinde risk faktörü oluşturan hipertrigliseridemi, birçok durumda obezite, metabolik sendrom ve tip 2 diyabet ile birlikte görülür. Bu nedenle birbiri ile ilişkili olan bu hastalıkların hangisinin hangisinden kaynaklı olabileceğinin araştırılmasına yönelik çalışmalar halen devam etmektedir. Trigliserid neden yükselir sorusunun yanıtları arasında yer aldığı düşünülen risk faktörlerinden bazıları şunlardır:
Sağlıksız ve dengesiz beslenme
Besinlerle sürekli olarak vücudun harcadığının üzerinde enerji almak
Ailede yüksek kolesterol ve trigliserid düzeyleri öyküsünün bulunması
Genetik hastalıklar
Obezite
Sigara ve alkol kullanımı
Bazı ilaçlar
Tiroid metabolizmasına ilişkin hastalıklar
Kötü kontrollü tip 2 diyabet hastalığı
Akut veya kronik karaciğer ve böbrek hastalıkları
Yüksek kolesterol ve trigliserid seviyeleri nedeniyle tedavi gören hastaların aile bireyleri başta olmak üzere tüm bireyler aile hekimlerinin önerdikleri aralıklarla erken yaşlardan itibaren kan lipidlerine ilişkin taramalardan geçirilmelidir.
Trigliserid yüksekliği nasıl tedavi edilir?
Kalp, damar, karaciğer ve pankreas hastalıklarının önlenebilmesi, genel sağlığın iyileştirilmesi için kan lipidleri olması gereken aralıklar içerisinde bulunmalıdır. Yüksek trigliserid düzeylerine rastlanan hastalarda bu durum genellikle kan lipidlerinde bozulmalarla bir arada görülen kronik hastalıkların tanı ve tedavi işlemleri sırasında veya rutin kan testleri esnasında saptanır. Bu bireylerde öncelikli olarak beslenme düzeni ve yaşam tarzı ile ilgili bilgiler edinilerek trigliserid düzeylerinin yükselmesinde etkili olabilecek faktörler araştırılır. Kilo kontrolünün sağlanması, kan lipid profilinin sağlıklı değerlere getirilebilmesi açısından çok büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle yüksek trigliserid seviyeleri bulunan hastalar hekimler tarafından bir diyetisyene yönlendirilmelidir. Sağlıklı beslenme ilkelerine ek olarak hastalar ideal kilolarına ulaşabilecekleri bir diyet listesi ile takip edilmeli, yaşlarına göre ideal kilolarına ulaşmaları sağlanmalıdır. Bu diyet planı içerisinde fazlası yağa dönüştürülerek depolanan rafine şeker mümkün olduğunca sınırlandırılmalı, karbonhidrat ihtiyacı ağırlıklı olarak sağlıklı tam tahıllar ve meyvelerle karşılanmalıdır. Doymuş yağ alımı minimuma indirilmeli, özellikle kırmızı et tüketimi haftada iki gün ile sınırlandırılmalıdır. Kan lipidlerini dengelemeye yardımcı olması açısından omega-3 yağ asitlerini içeren balık, deniz ürünleri ve ceviz gibi besinler diyete uygun aralıklarla eklenmelidir.
Trigliserid nasıl düşer sorusunun yanıtını arayan kişilerin dikkat etmesi gereken noktalardan bir tanesi de, zararlı alışkanlıkların terk edilmesidir. Alkol ve sigara kullanma alışkanlığı bulunan hastaların bu alışkanlıkları bir an önce bırakması gerekmektedir. Gerekli görülmesi durumunda sigara ve alkolün bırakılması konusunda destekte bulunabilecek tıbbi birimlere yönlendirmeler yapılabilir. Kan lipid dengesinin sağlanmasında çok önemli etkileri bulunan düzenli spor yapma alışkanlığı, yaşamın bir parçası haline getirilmelidir. Bu gibi yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınamayan ve hipertrigliseridemi sorunu devam eden hastalarda kolesterol düşürücü ilaçların kullanımı önerilebilir. Hekim tarafından önerilecek olan ilaç tedavisi, düzenli ve dengeli bir beslenme planı ve düzenli spor ile birçok hastada kandaki kolesterol ve trigliserid seviyeleri önemli ölçüde düşürülebilir. Bu sayede kalp ve damar hastalıklarına yakalanma riski azaltılabilir, mevcut kalp hastalarında ise ciddi komplikasyonların gelişimi önlenebilir.
Eğer siz de trigliserid yüksekliği tanısı aldıysanız, yukarıdaki önerilere ek olarak mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurmalı ve gerekli tetkiklerinizi yaptırmalısınız. 6 ay veya daha uzun bir süredir kan lipidlerinizin araştırılmasına yönelik bir kan testi yaptırmadıysanız, kalp ve damar hastalıklarından korunabilmek adına bu testleri düzenli olarak yaptırmaya özen göstermelisiniz. Olası bir trigliserid yüksekliğini yapılacak rutin testler ile erken evrede tespit ederek önleminizi alabilir, ileride karşılaşabileceğiniz daha ciddi sorunları basit yaşam tarzı değişiklikleri ile tamamen önleyebilirsiniz.